🌱 Ủ phân: nuôi dưỡng đất bằng cách bắt chước thiên nhiên

Phân hữu cơ là một thực hành vừa cổ xưa vừa hiện đại, dựa trên một quá trình sinh học tự nhiên: phân hủy có kiểm soát các chất hữu cơ.
Đây là một bước quan trọng trong permaculture để đóng vòng tuần hoàn, giảm rác thải, và làm giàu đất bền vững mà không cần hóa chất.
Nếu thực hiện đúng, phân hữu cơ tạo ra một chất giàu dinh dưỡng, ổn định, gọi là humus, giúp cải thiện độ phì nhiêu, cấu trúc và khả năng phục hồi của đất.

---

🌿 Tại sao nên ủ phân? Một hành động đơn giản với tác động sâu sắc

1. 🌍 Giảm thiểu rác thải : lên đến 30% rác thải sinh hoạt có thể được ủ phân, giúp giảm đáng kể lượng rác thải.

2. 🌱 Cải thiện đất : phân hữu cơ tăng hàm lượng chất hữu cơ, kích thích vi sinh vật nhỏ, và cải thiện khả năng giữ nước.

3. 🪱 Kích hoạt sinh học : phân hữu cơ nuôi dưỡng đời sống dưới đất — nấm, vi khuẩn, côn trùng — những sinh vật sau đó làm việc cho cây trồng.

4. 💰 Kinh tế địa phương : giảm lượng phân bón phải mua, giảm vận chuyển rác thải.

5. 🌳 Ổn định cacbon : phân hữu cơ lưu trữ cacbon dưới dạng ổn định trong đất, góp phần chống xói mòn và biến đổi khí hậu.

---

🧪 Quá trình sinh học của phân hủy hữu cơ

Phân hủy hữu cơ là một quá trình phân hủy hiếu khí, tức là diễn ra trong điều kiện có oxy.
Ba giai đoạn chính lần lượt diễn ra:

1. 🌡️ Giai đoạn nhiệt ấm (nóng lên)

Trong vài tuần đầu, vi sinh vật hiếu khí phân hủy nhanh đường và protein.
Nhiệt độ có thể lên tới 60 °C, điều này cho phép:

• để loại bỏ phần lớn hạt giống không mong muốn,

• để trung hòa nhiều mầm bệnh.

👉 Giai đoạn này rất quan trọng để có phân trộn sạch.

2. 🍂 Giai đoạn phân hủy tích cực

Khi chất liệu phân mảnh, nhiệt độ giảm dần.
Nấm và động vật không xương sống tiếp quản: giun, rệp, bọ lăn...
Chúng biến đổi các chất thải thành vật liệu mịn hơn, tối hơn và đồng nhất.

3. 🌳 Giai đoạn trưởng thành

Chất liệu trở nên ổn định, các quá trình khoáng hóa và humification hoàn tất.
Phân trộn có kết cấu vón cục, màu nâu đậm và mùi rừng dưới tán cây.
Vi sinh vật giảm hoạt động: đó là phân trộn đã chín.

---

⚖️ Cân bằng chất liệu: chìa khóa của phân trộn tốt

Phân trộn tốt dựa trên sự cân bằng giữa hai nhóm chính:

• Chất liệu xanh (giàu nitơ)
  → vỏ trái cây, cỏ tươi, rác thải rau củ, cỏ dại non, bã cà phê.

• Chất liệu nâu (giàu cacbon)
  → lá khô, rơm, mùn cưa, cành nhỏ, các loại bìa carton nâu không in.

👉 Tỷ lệ lý tưởng : khoảng ⅓ xanh và ⅔ nâu.

• Quá nhiều nitơ = phân có mùi hôi, thiếu khí.

• Quá nhiều cacbon = phân quá khô, phân hủy chậm.

Thông khí cũng rất quan trọng: phân hữu cơ phải “thở”. Các cành nhỏ hoặc mùn cưa đảm bảo cấu trúc tốt cho sự lưu thông không khí.

---

💧 Quản lý độ ẩm và không khí

Phân hữu cơ phải ẩm như miếng bọt biển vắt kiệt nước.

• Quá khô → tưới nhẹ hoặc thêm vật liệu xanh.

• Quá ẩm → thêm vật liệu nâu khô hoặc đảo trộn.

Một việc trộn đều đặn (mỗi 2 đến 4 tuần) kích hoạt lại hoạt động vi sinh và tránh các túi thiếu khí gây mùi hôi.

---

🧰 Các phương pháp ủ phân khác nhau

1. Ủ phân thành đống : phương pháp truyền thống, đơn giản và miễn phí, phù hợp với vườn lớn.

2. Thùng ủ phân kín (gỗ hoặc nhựa) : lý tưởng ở khu vực đô thị, hạn chế phiền toái và bảo vệ khỏi thời tiết.

3. Ủ phân trên bề mặt (mulching compost) : để rác thải phân hủy trực tiếp trên mặt đất dưới một lớp phủ — phương pháp rất phổ biến trong permaculture.

4. Phân hữu cơ tích hợp vào ụ đất : rác thải được trộn trực tiếp vào cấu trúc của ụ đất (xem trồng trên ụ đất).

5. Lombricompostage : ủ phân dựa trên giun trong các thùng, thường dùng trong căn hộ hoặc bổ sung.

---

🪱 Cuộc sống trong phân hữu cơ: một hệ sinh thái thu nhỏ

Một mẻ phân hữu cơ tốt chứa chuỗi thức ăn phức tạp :

• Vi khuẩn và nấm phân hủy các phân tử đơn giản.

• Côn trùng và giun nghiền vật chất thành những mảnh nhỏ.

• Các sinh vật khác (bọ ve, bọ lông) hoàn thành công việc và ổn định chất liệu.

👉 Càng đa dạng thì phân trộn càng giàu dinh dưỡng và cân bằng.

---

🌻 Sử dụng phân trộn trong vườn

🌾 Khi nào nên trộn phân trộn

• Mùa thu 🍂 → bón bổ sung chung cho đất, nuôi dưỡng sinh vật dưới đất trong mùa đông.

• Mùa xuân 🌸 → trước khi gieo hạt hoặc trồng cây, để tăng độ phì nhiêu cho đất.

• Vào mùa → phủ nhẹ quanh các cây trồng hiện có (chỉ dùng phân trộn đã chín).

✋ Cách trộn phân trộn

• Trên bề mặt (phương pháp permaculture) : trải 2 đến 5 cm phân trộn lên vùng cần bón, sau đó phủ lớp phủ mặt đất.

• Trộn nhẹ : cào nhẹ bề mặt mà không xới đất.

• Ở đáy rãnh hoặc hố trồng : dành cho các cây trồng cần nhiều dinh dưỡng (cà chua, bí, bắp cải…).

👉 Không cần chôn sâu — phân trộn hoạt động tốt hơn khi tiếp xúc với vùng rễ và vi sinh vật hoạt động.

---

🔬 Nhận biết phân trộn đã chín và chưa chín

👉 Phân trộn chưa chín có thể vẫn chứa các thành phần không ổn định: nếu sử dụng trực tiếp trên cây con, có thể gây thiếu hụt tạm thời nitơ (hiện tượng "đói nitơ") hoặc lên men không mong muốn.

---

⚠️ Cần tránh trong phân trộn

• Thịt, cá, sản phẩm từ sữa (thu hút côn trùng gây hại)

• Dầu, hóa chất, gỗ xử lý, nhựa

• Cây bệnh hoặc đã ra hạt (trừ khi ủ phân nóng được kiểm soát)

• Trái cây họ cam quýt với số lượng lớn (độ chua quá mức)

---

📝 Tóm lại

Quá trình ủ phân không chỉ là tái chế chất thải hữu cơ mà còn là một quá trình biến đổi sinh học phức tạp, nếu được thực hiện đúng cách, sẽ tạo ra một vật liệu ổn định và quý giá cho đất.
👉 Khi được tích hợp đúng lúc và đúng cách, phân trộn trở thành một nguồn tài nguyên chiến lược để nuôi dưỡng cây trồng bền vững, cải thiện cấu trúc đất và thúc đẩy đa dạng sinh học dưới lòng đất.